Zamonaviy texnologiya sohalarining integratsiyalashuvi
ulkan imkoniyatlar tuhfa etish
bilan birga, ayrim xavf-
xatarlardan xoli emasligi
oydinlashib boryapti.
Ma'lumotlarga qaraganda, mobil
qurilmalar uchun birinchi virus -
smartfonlarga xavf tug'diruvchi
Caribe dastur i 2004 yil iyunida
29A professional guruhi
tomonidan yaratilgan.
Symbian amaliyotlar tizimi sa h
nida h arakatlanuvchi bu virus
simsiz uzatish texnologiyasi
asosida tar q aladi. "Kasperskiy
laboratoriyasi" mutaxassislari
batafsil o'rganishlardan so'ng
unga Worm.SymbOS.Ca ribe deya
shartli nom berishdi.
Ommaviy axbrot vositalari
dastlabki mobil virusning paydo
bo'lishiga shunchalik katta
e'tibor berib yuborishdiki,
smartfondan foydalanuvchilar
o'rtasida haqiqiy va hima
boshlanib ketdi. Biro q vaqt
o'tishi bilan Worm.SymbOS.Caribe
shunchaki bo'lajak xavflar ogo h
chisi ekanligi ma'lum bo'ldi.
Oradan bir oy h am o'tmasdan
kompyuter va mobil q urilmalar
virusologiyasi mutaxassislari
yangi - Windows Mobile
amaliyotlar tizimiga mo'ljallangan
virus mavjudligini ani qlashdi.
Hech q ancha va q t o'tmasdan
zararlangan q urilmaga takror
kirishni ta'minlovchi dastur
majmui - Backdoor.WinCE paydo
bo'ldi. Bu zararli dastur
smartfonga internet or q ali
kirish yo'llarini ochib berishi
bilan xavflidir.
Yuq oridagi dasturlarning
davomchilari sifatida troyan-
dasturlar - Trojan.SymbOS.Mosquit, Trojan.SymbOS.Skuller ketma-
ket paydo bo'ldi. Birinchi dastur
mobil telefonlarda ommalashgan
o'yin ortida yashiringan bo'lib,
xaker tomonidan kodga
o'zgartirishlar kiritilgach
smartfon va shaxsiy
kompyuterlarga xavf tug'dira
boshladi, zararlangan qurilmadan troyan muallifi
belgilagan ra q amga SMS-xabar
keta boshladi.
Trojan.SymbOS.Skullerning
o'rnatilishi va ishga tushishi o q
ibatida esa q o'l telefondagi yorli
q lar (ikonkalar) yo' q olib,
o'rniga q aro q chilar ramzi (bosh
chano g' i surati) mu h rlanib q
olaverdi. Buning ustiga amaldagi
dasturl ar ustiga bosh q a yangi
zararli dasturlar kelib
joylashadigan bo'ldi.
Shub h asiz, mobil q urilma
foydalanuvchilari uchun eng
katta xavfni musta q il tar q
aluvchi viruslar - "chuvalchanglar"
keltirib chi q ardi. Bugungacha
ularning ikkitasi ani q langan: tar
q alish uchun Bluetooth
texnologiyasidan foydalanuvchi
Worm.SymbOS.Caribe h amda
Bluetooth va MMS yordamida tar
q aluvchi Worm.SymbOS.Comwar.
Aksariyat telefonlar Bluetoothga
q araganda MMS texnologiyasini
ko'pro q q o'llagani uchun,
tabiiyki, Worm.SymbOS.Comwar
troyanining tar q alish e h timoli
yu q oriligini sezish q iyin emas.
Nega virus ishlab chi q uvchilar
mobil q urilmalarga e'tibor berib
q olishdi? Bunga sabablar ko'p.
Avvalo, masalan, kompyuterga q
araganda, q o'l telefonlar keng
ommalashgan. Odamlar mobil
telefon or q ali ko'pro q ma'lumot
almashishadi, turli med
iaimkoniyatlarning ko'payishi
o'z-o'zidan Bluetooth
texnologiyasini yanada
samaraliro q ishlatishga undaydi,
q olaversa, q o'l telefonlar va
kompyuterlarning
integratsiyalashuvi va h okazo
omillar.
Mobil antiviruslar chi q aruvchilar
orasida bizga tanish "Kasperskiy
laboratoriya si" h am bor.
Kompaniya h ozirgacha Windows
Mobile, Symbian, Palm amaliyot
tizimlari uchun antiviruslar chi q
ardi. Agarda muayyan uyali alo q
a operatori yordamida uning
internet-serveriga o'rnatilgan
antivirus dasturida MMS o q im
to'li q tekshirilsa telefon
"chuvalchanglari" ga q arshi
kurash yaxshi samara berishi
mumkin.
Xulosa yasaydigan bo'lsak, zararli
dasturlarning tar q alish sababini
tushunish q iyin emas: q o'l
telefoni so h ibi xavfsizlikning
eng oddiy q oidalariga amal q ilsa
va zamonaviy texnologiyalar so h
asidagi yangiliklardan boxabar
bo'lib borsa, xavf e h timolini
anchagina kamaytira oladi.
Beparvolik va e'tiborsizlik keyin
katta bosho g' ri qq a sababchi
bo'lishini unutmasligimiz kerak.
