"Олтин” ҳақидаги мавзу кўпчиликни қизиқтиради. Нега? Бу саволга жавоб топиш қийин эмас. Кимдир бойлик васвасасида, кимдадир айнан у борлиги учун, кимдадир эса йўқлигидан, бошқа биров эса уни деб алданган.
ТАМҒА НЕГА КЕРАК?
Ҳар қандай олтин буюмда (агар у соф бўлса, албатта) тилланинг қотишмадаги фоизини кўрсатувчи тамға бўлишини ҳаммамиз биламиз. Ўзбекистонда ҳам қимматбаҳо металлардан ясалган буюмлар албатта намуна назоратидан ўтказилади. Уларга тилланинг софлигини кўрсатувчи рақамлар зарб қилинади, яъни, тамға босилади. Масалан, 750 пробали буюмда 75 фоиз соф олтин бўлади.
ХОРИЖДА ҚАНДАЙ ТАМҒА БОСИЛАДИ?
Тамға турли мамлакатларда турлича кўринишда бўлади. Белоруссияда зубр тасвири, Россияда соябонли қалпоқ кийган аёл сурати акс эттирилади. АҚШ, Туркия ва Италияда маълум бир тасвирдаги тамға учрамайди. Шунингдек, ҳар бир фабрика ёки фирма ўз белги намунасига эга. Бу давлатларда тилла сифатига давлат эмас, ишлаб чиқарувчи масъул.
МДҲ давлатларида энг кўп 585 ва 750 пробали тилла тақинчоқлар ишлаб чиқарилади.
РЕСПУБЛИКАМИЗДА
Битта Давлат асиллик даражасини белгилаш палатаси мавжуд. Текшириш учун ҳафтанинг қайси кунида буюм олиб келиш жадвали тузилган. Намуна текшириш муддати уч кундан иборат.
*Битта тилла буюмга тамға босиш учун 500 сўм;
*Кумуш буюм учун 150 сўм белгиланган.
АЛДАНМАСЛИК УЧУН НИМА ҚИЛИШ КЕРАК?
Бу борада сизга заргарлар оддий усулларни тавсия этишади.
Дилором Жўраева, заргар:
— Ҳозирги вақтда тилланинг асиллигини кўпроқ ҳидидан билиш мумкин. Унинг ҳиди бошқа металлардан тубдан фарқ қилади. Нега ҳидидан? Чунки, бугунги кунда айрим қаллоб кишилар томонидан тайёрланаётган тақинчоқларни кўрсангиз, тилладан умуман ажратолмайсиз. Баъзан ҳатто заргарлар ҳам бу борада қийналиб қолишади. Бошқа металлардан эса темир ҳиди келиб туради. Тажрибадан ўтиб келаётган ва ҳамма биладиган яна бир усул бор: кислотага тиқиб кўрсангиз, паст пробали тилланинг ранги қорайиб кетади. Бундан ташқари, тилланинг софлигини рангидан билиш мумкин.
Бугунги кунда 585 пробали тилланинг 1 граммини баҳоси 70000 сўм, 750 пробали тилланинг 1 грамми 90000 сўм туради.
ТИЛЛАНИНГ РАНГИ ҲАҚИДА
Соф тилла жуда юмшоқ бўлганлиги сабабли ундан ясалган тақинчоқ узоқ вақт хизмат қилмаслиги мумкин. Шунинг учун унга бошқа металлар қўшилади. Тилла таркибидаги лигатура кумуш, мис, палладий ёки никелдан иборат бўлади. Шунга кўра тилла буюмлар турли рангда: сариқ, оқ, пушти, яшил, қизил ва ҳатто кўк бўлиши мумкин.
Тилла буюмлар пробасини аниқлашда карат тизими ҳам қўлланилади.
Карат (қирот) — "цератония” номли субтропик дарахт уруғининг номи. У қуриганида ўзининг илк оғирлигини йўқотмайди. Ундан қимматбаҳо тош ва тиллани ўлчашда фойдаланишган. Каратнинг 1907 йилда ўрнатилган доимий оғирлик бирлиги 0,2 грамм деб олинган бўлиб, пробаларни карат тизимидан метрик тизимга ўтказишда бир карат 1/5 граммга тенг деб олинади.
САЛОМАТЛИК УЧУН
Тилла узук, исирға ва билагузуги бор аёл руҳан тетик юради. Аммо, уларни ечмай тақиб юраверишнинг зарари ҳам бор. Қўлда, қулоқда ёки бўйинда бошқа аъзоларнинг меъёрий фаолиятини таъминлайдиган кўплаб ҳужайралар борлиги учун уни муттасил тақиб юриш ўша ҳужайраларга салбий таъсир кўрсатади. Шу боис уларни вақти-вақти билан ечиб туришни тавсия қиламиз.
Биласизми?
* Сайёрамиз ядроси таркибидаги барча олтинни ташқарига чиқаришнинг имкони бўлганида эди, бутун қуруқлик сиртини ярим метр қалинликдаги олтин қоплаган бўларди.
* Денгиз, дарё ва кўллардан олинган ҳар бир литр сув таркибида 0,02 миллиграмм атрофида олтин бўлади.
* 30 грамм олтиндан инсон сочидан ўн баравар ингичка бўлган 85 километр узунликдаги ип тайёрлаш мумкин.
